سلیم غفوری عضو هیئت بخش مستند سی‌یکمین دوره جشنواره فیلم فجر درباره این بخش گفت: بخش مستند در جشنواره فجر پس از اینکه جشنواره «سینما حقیقت» راه‌اندازی شد بیشتر از قبل به حاشیه رفت و حتی یک سال تعطیل شد و گفتند چون جشنواره سینما حقیقت هست جشنواره فجر بخش مستند نمی‌خواهد.
وی افزود: بعد دوباره این بخش را راه انداختند و گفتند فقط فیلم‌های بلند یعنی فیلم‌های ۷۰ دقیقه‌ که البته امسال به بالای ۶۰ دقیقه مستند بلند گفتند و بالتبع بسیاری از فیلم‌های مستند چه مستندهای تلویزیونی و چه سایر آثار زیر شصت دقیقه است لذا فیلم‌های مستند جشنواره فجر به صورت آماری از فیلم‌های دیگر جشنواره‌ها کمتر است.
* تنها امکان انتخاب ۱۱ اثر از میان ۱۴۰ اثر ارسالی را داشتیم
غفوری با اشاره به ارسال حدود ۱۴۰ فیلم به دبیرخانه جشنواره گفت: البته فیلم‌های ثبت نامی بیشتر بود و برخی فیلم‌ها هم احتمالاً مهیا نشده و نرسیده است و گویا ۱۸۰ فیلم ثبت‌نام کرده بودند که نهایتا ۱۴۰ فیلم به دبیرخانه رسید و ما در هیئت انتخاب دیدیم.
وی با بیان اینکه جشنواره فجر معتبرترین جشنواره کشور است افزود: درست است که جشنواره سینما حقیقت جشنواره تخصصی مستند است اما فجر اعتبار بیشتری دارد هرچند در جشنواره فجر همه توجهات به بخش مسابقه سینمای ایران است و بقیه بخش‌ها و به طور خاص بخش مستند در حاشیه است اما خود جشنواره معتبرتر است که برای همین منظور مستندسازان نفس حضور فیلم‌شان در جشنواره فجر مهم است لذا خیلی از افراد هم فیلم‌شان مهم بوده که در جشنواره حضور پیدا کند.
عضو هیئت انتخاب بخش مستند جشنواره فجر درباره برخی انتقادها نسبت به انتخاب فیلم‌ها گفت: جشنواره مسابقه است و خیلی فیلم‌ها ممکن است فیلم‌ بدی نبوده نباشد اما ما از ۱۴۰ فیلم ارسال شده تنها امکان انتخاب ۱۱ اثر را داشتیم چرا که روزی یک فیلم مستند در جشنواره نمایش دارد که ۱۱ روز است و ۱۱ فیلم می‌شود و این باعث می‌شود که برخی کارها امکان حضور در جشنواره را نداشته باشند.
وی افزود: برخی نیز تدوین اولیه فیلم‌ها را فرستاده بودند که به هر حال آنچه به دفتر جشنواره می‌رسد مورد انتخاب قرار می‌گیرد نه آنچه بعداً قرار است در بیاید.
* در فیلم‌های ارسالی هم فیلم خوب و هم فیلم خیلی بد داشتیم و برخی فیلم‌ها نیز فاجعه بود
غفوری درباره کیفیت فیلم‌های رسیده به جشنواره نیز گفت: هم فیلم خوب داشتیم هم فیلم خیلی بد داشتیم و برخی فیلم‌ها نیز فاجعه بود و در حد یک کار کاملاً گزارشی که وقتی شما یک فیلم گزارشی ۶۰ دقیقه‌ای ببینید کلافه می‌شوید.
وی افزود: حتی برخی فیلم‌ها سوژه هم نداشت مثلاً کوچ عشایر که ۲۰ فیلم در این باره داشتیم و دوربین را کاشته بود و رفته بود و چیزی بود که شما بارها و بارها و از ۵۰ سال پیش که در ایران مستند دارید می‌سازید و حتی قبل‌تر و از دهه ۲۰ فیلم در این‌باره مستند هست تا امروز و هر ساله هم چنین مستندی داریم.
* گرایش بیشتر مستندها قوم‌نگاری و میراث فرهنگی بود
غفوی درباره تنوع سوژه‌ها نیز گفت: تنوع موضوعی مختلفی داشتیم مثلاً موضوعات اجتماعی، سیاسی، قوم‌نگاری،‌ میراث فرهنگی، دفاع مقدس و انقلاب اسلامی؛ و سبد موضوعات متنوع بود که البته گرایش بیشتر آنها قوم‌نگاری و میراث فرهنگی بود.
وی با اشاره به جهت این فیلم‌های قوم‌نگارانه افزود:‌ فیلم‌های قوم‌نگارانه سیاه ناسیونالیستی نداشتیم اما فیلم‌های قوم‌نگارانه سیاه بود که البته آن هم زیاد نبود و وضعیت ما در عرصه مستند از سینمای داستانی بهتر و سالم‌تر است چرا که مستندسازان معتقد و انقلابی درصد خوبی از مستندسازان را تشکیل می‌دهند در حالیکه شاید بتوان در سینمای داستانی گفت فیلمسازان انقلابی نسبت کمتری دارند.
غفوری با بیان اینکه در کل در انتخاب فیلم‌ها مته به خشخاش نگذاشتیم، تصریح کرد: ما هم فیلم‌های اجتماعی و هم فیلم سیاسی داشتیم مثلاً فیلم صندلی شماره ۲۵۷ مستند سیاسی است که تأیید شده و در بخش مسابقه هم حضور دارد و دارای نگاه نقادانه‌ای هم هست البته نگاه مریض ندارد.
وی در تشریح تفاوت نگاه مریض و نگاه نقادانه افزود: نگاه مریض این است که فردی بخواهد بگوید همه چیز سیاه و ویران است و قابل اصلاح نیست و همه چیز به هم ریخته است و اینجا جای زندگی نیست اما در طرف دیگر شما می‌گویید اینجای کار ایراد دارد اما می‌توان درستش کرد مثلاً آقا وعده می‌دهی عمل کن و به قول معروف اگر از پل گذشتند به وعده‌هایشان عمل کنند و نسبت به آنها بی‌تفاوت نباشند و این نقد است.
این مستندساز کشورمان ادامه داد: حتی بچه‌ها حزب الهی‌هایی که در عرصه مستند کار می‌کنند آثار نقادانه‌ای دارند و جامعه منفی و سیاه نمی‌بینند و جامعه ایران را جامعه مثبتی می‌بینند که در آن از مسئولان تا مردم ایراداتی دارند و این ایرادات باید رفع شود.
* مستندهای ارسالی به جشنواره تنوع موضوعی داشت اما تنوع سوژه نداشت
غفوری در عین حال با تاکید بر اینکه فیلم‌های ارسالی به جشنواره تنوع موضوع داشت اما تنوع سوژه نداشت گفت: این معضلی است که ما در مستندسازی کشورمان داریم که به تحقیق برمی‌گردد.
وی افزود: خیلی از کارهای ارسال شده از تحقیق خوبی برخوردار نبود و خیلی از کارها از سوژه‌ای خوبی برخودار نبود یا سوژه‌های دم دستی و تکراری داشت مثلا درباره کوچ عشایر بارها مستند ساخته شده اما در همین زمینه می‌شود از یک زاویه دیگر کار ساخت و اگر سوژه خوب باشد بخش عمده‌ای از مشکلات ساختاری را می‌پوشاند.
* مستندهای امسال جشنواره فجر قابلیت رقابت در عرصه جهانی را دارد
غفوری همچنین در پاسخ به این سوال که آیا آثار مستندی در تراز انقلاب در جشنواره فجر، جشنواره انقلاب وجود دارد، گفت: برخی کارها آثاری است که می‌توان آن را مستند تراز انقلاب اسلامی دانست مثل «مشتی اسماعیل» و یا کار «آخرین روزهای زمستان» و کارهای دیگر نیز اینگونه است که قابلیت عرضه بین المللی هم دارد مانند مشتی اسماعیل که نمونه یک الگوی زندگی ایرانی است که رزق حلال برایش مهم است و امید دارد.
وی با بیان اینکه کارها از لحاظ ساختار نیز کار خوبی است، افزود: بعضی فیلم‌های امسال بخش مستند جشنواره قابلیت رقابت با مستندهای جهانی را دارند و البته در نظر داشته باشید کارهایی که در تلویزیون‌هایی چون بی‌بی‌سی پخش می‌شود همه کارها، کارهای خوبی نیست بلکه بیشتر کارهای معمولی است و برخی فیلم‌ها برجسته می‌شود و شما از آن لذت می‌برید لذا معتقدم بعضی از کارهای امسال قابلیت جهانی شدن را دارد چه اینکه مثلا مستند «مشتی اسماعیل» در جشنواره الجزیره که جشنواره معتبری است جایزه گرفت.
* برای دیده شدن بخش مستند جشنواره فجر، نقش رسانه‌ها مهمتر است
تلاش برای دیده شدن بخش مستند جشنواره فیلم فجر یکی دیگر از نکاتی بود که در این گفت‌وگو مطرح شد و غفوری گفت: یک بخش این بحث متوجه رسانه‌ها و مطبوعات است مثلا خبرگزاری فارس ده تا خبر سینمایی می‌رود و دو تا مستند و بقیه رسانه‌ها از جمله تلویزیون هم همینطور است.
وی افزود: زمانی پخش مستند جشنواره فجر دیده می‌شود که رسانه‌ها ورود کنند چرا که فضای جشنواره بیش از اینکه تحت تاثیر فضای مدیریت جشنواره باشد تحت تاثیر مدیریت رسانه‌هاست و نظر مردم را رسانه‌ها ایجاد می‌کنند لذا رسانه‌ها باید به بخش مستند ضریب بدهند و در این صورت این بخش خود بخود ضریب می‌گیرد.
* عقب‌ماندن جریان مستندسازی کشور از اتفاقات جهانی دلایل متعددی دارد
بنابر این گزارش، در ادامه این گفت‌وگو نگاهی به دو مسئله در سینمای مستند یعنی «حضور جهانی مستندسازان ایرانی» و «مستند دفاع مقدس» انداختیم و غفوری در پاسخ به این سوال که دغدغه حضور جهانی در میان مستندسازان ایرانی هست یا نه گفت: چنین بوده و هست و از قدیم اساتیدی چون طالب‌زاده و برجی و تا نسل جوان‌تر در این عرصه مستند ساختند و برای نسل جدید نیز روایت اتفاقاتی که در دنیا در حال رخ دادن هست، مهم است و در این اتفاقات نیز البته تا آنجایی که ممکن بوده است، حضور پیدا کردند.
وی با بیان اینکه قطعا ما امکان حضور جهانی چون بی‌بی‌سی را نداریم، افزود: این امر هم دلایل متعددی دارد که نخستین مورد آن حضور فیزیکی است که مثلا ۲ سال است از اتفاقات مصر می‌گذرد و خیلی از مستندسازان تلاش کردند که رسمی و غیررسمی به مصر بروند اما موفق نشدیم.
این مستندساز کشورمان ادامه داد: البته می‌شود مستند نیابتی ساخت اما آن فکر که شما می‌خواهید در آن نخواهد بود اما علی ای حال ما به تونس و لیبی گروه فرستادیم.
وی درباره عقب‌ماندن جریان مستندسازی کشور از این اتفاقات گفت: عقب ماندن ما چند دلیل دارد که از جمله این‌ها آن است که سازوکار ارسال سریع را نداریم که یک بخشی از آن به بحث ویزا و کارهای اداری برمی‌گردد اما ما در حوزه مستندسازی، نیروی انسانی قوی داریم که مثلا در بحران میانمار هم نیروهای مستندساز رفتند که یک کار درباره میانمار هم به جشنواره ارسال شده بود که البته کار خوبی نبود.
* حجم انبوهی از تولیدات مستند را مستند دفاع مقدس تشکیل می‌دهد
غفوری همچنین درباره مستند «دفاع مقدس» در جشنواره فجر تصریح کرد: در بخش مستند فجر همچنین کارهای خوب دفاع مقدس داشتیم که یکی از فیلم‌ها همان فیلم «آخرین روزهای زمستان» است و درباره جنگ تولیدات بسیاری داریم و حجم انبوهی از مستندها را تشکیل می‌دهد و این مستندها هم پرتره دارد هم اتفاق‌محور است و هم موضوعات حاشیه‌ای چون جانبازان شیمیایی‌ها، راهیان نور در این بین دیده می‌شود.
وی درباره اینکه با توجه به اقبال به «مستند بازسازی» آخرین روزهای زمستان درباره اینکه آیا این گونه مستندها موفقیت بیشتری خواهند داشتند یانه، تاکید کرد: ضرورتا نباید مستند بازسازی باشد مثلا برخی مستندهای بازسازی به جشنواره آمده بود که کار خوبی نبود و ممکن است کاری در این عرصه روایی باشد و روایت خوبی داشته باشد.
* تلویزیون هفته‌ای یکبار وقت طلایی‌اش را به مستند اختصاص دهد
این مستندساز کشورمان در ادامه درباره توزیع مستند و اینکه هر مستند یکبار دیده می‌شود، گفت: این امر نقدی است که وجود دارد چرا که ما اگر بهترین مستند هم بسازیم از کارهای داستانی هم کمتر دیده می‌شود در جایی که مستند می‌تواند تاثیر بیشتری داشته باشد.
وی افزود: شما اگر نگاهی به شبکه‌های تلویزیونی جهان بیاندازید آنها حتی وقت‌های طلایی خود را به مستند اختصاص می‌دهند در حالیکه مثلا در شبکه اول این وقت در اختیار کارهای داستانی است؛ البته من نمی‌گویم هر شب بلکه هفته‌ای یک شب ساعت طلایی را با تولید و تبلیغات خوب به کار مستند بدهند که دیده شود.
وی افزود: این امر هم فرهنگ‌سازی می‌کند و هم مردم مستند می‌بینند و هم مستندسازان تلاش می‌کنند کاری بسازند که این قابلیت را داشته باشد که در آن ساعت پخش شود در حالی که اگر اتفاق مهم و فوری رخ دهد اولین برنامه‌ای که از کنداکتور حذف می‌شود برنامه مستند است و مستند کلا مورد بی‌توجهی و کم لطفی قرار می‌گیرد؛ شبکه مستند هم هست اما این شبکه هنوز نتوانسته است آن جایگاه که باید پیدا کند را بیابد.