به اعتقاد صاحب نظران يکي از راههاي برون رفت تئاتر کشور از آنچه که به بن بست در عرصه هنر نمايشي تعبير مي شود، پرداختن به موضوعات و تئاتر هاي ديني و مذهبي است .


کارشناسان معتقدند به جهت علاقه دروني بخش اعظم جامعه به موضوعات ديني و مذهبي و گرايش هاي معنوي و همچنين تمايل گروههاي تئاتري به مضاميني از اين دست، در صورت سازماندهي متمرکز و بودجه مناسب ، تئاتر کشور در سرآغاز تحولي عظيم قرار خواهد گرفت .


هر چند در اين بين هستند گروهي که مسائلي چون مميزي تئاتر، مبهم بودن خطوط قرمز در نگارش و توليد نمايش هاي مذهبي،شعار زدگي،فاصله بين کارشناسان مسائل مذهبي با کارشناسان عرصه هنرهاي نمايشي، سوء تفاهم هاي بي معني، نبود برنامه مدون در حوزه هاي نظارتي، کمبود فضاهاي نمايشي و همچنين عدم ساماندهي گروهاي تئاتري را به عنوان مهمترين مسائلي مي دانند که نه تنها به عدم شکوفايي تئاتر ديني و مذهبي لطمه زده است، بلکه در کليت تئاتر کشور هم چالشي جدي تلقي مي شود .


به اعتقاد صاحب نظران تاثيرات مخرب و سوء تفاهم هاي پيش آمده و تفکرات يک جانبه نگر آفتي شده که بيش از همه به توليدات نمايشي در حوزه تئاتر ديني لطمه زده است، بطوري که جامعه تئاتري به دو بخش کاملا مجزا تقسيم شده است، گروهي که خود را نماينده بلامنازع تئاتر هاي ديني و مذهبي مي دانند و گروهي که معتقدند تئاتر ديني تئاتري فرمايشي شده است.


"ايوب آقا خاني" نمايشنامه نويس، کارگردان و مدرس تئاتر معتقد است درعرصه تئاتر ديني به جهت موضوعي بودن، مشکلات عديده اي وجود دارد و اصولا اين يک شوخي بي مزه است که بخواهيم تئاتر را به عنوان يک هنر وارداتي از آن خود کنيم، زيرا اصلا نيازي به اين تلاش نيست و تئاتر به عنوان هنري تاثير گذار براي همه مي تواند کارکردهاي فرهنگي خود را داشته باشد .


وي گفت :براي توليد يک اثر نمايشي، طبق اصول ديرين نيازمند يک "پلات" ،"کاراکتر ها" ،"ديالوگ ها" و سپس "انديشه" هستيم و اين اصل تعريف شده در کشور ما خصوصا در عرصه تئاتر ديني وارونه مورد توجه قرار گرفته است و انديشه را که عنصر چهارم است به عنوان روينا و عنصر نخست در نظر گرفته ايم .
اين استاد دانشگاه افزود: به دليل همين ضعف در حوزه کارگرداني هم مسائل چند برابر مي شود و باعث پس زدن مخاطب مي شود .
مدير پروژه چهار فصل تئاتر ايران تصريح کرد نگاه وارونه به يک فرايند فرهنگي خروجي ندارد جز آنچه که امروزه ديده مي شود يعني عدم ارتباط مخاطب با تئاتر هاي ديني.


آقاخاني گفت: در حوزه درام نويسي ديني هنوز جايگاه واقعي انديشه تئاتر يافته نشده است به همين جهت زيبا ترين آناتومي ها با نگاه غير اصولي در حوزه تئاتر ديني براي مخاطب قابل تحمل نيستند.


وي شعار زدگي، ضعف در عرصه نگارشي، عدم توجه به تکنيکهاي نمايشنامه نويسي و اصول متقدم و موخره (پلات ،کاراکتر ،ديالوگ و انديشه ) باعث شده است آثار نمايشي جذابيت خاصي براي مخاطبان نداشته باشند.


آقا خاني گفت : اثري که عنصر چهارمش يعني انديشه در جايگاه اول ديده شود، يعني چيزي را پشت و رو نگاه کردن و در چنين وضعيتي فرايند جذب مخاطب معلوم است.


وي جابجا شدن عناصر متقدم با متاخر در حوزه درام نويسي را مهمترين مشکل عرصه تئاتر ديني دانست .


آقا خاني گفت: در دنياي درام نويسي بزرگ ترين مفاهيم به زيباترين شکل اما با استفاده از اصول تعريف شده به مخاطب منتقل شده اند و به خوبي هم صاحب انديشه اند و دچار شعار زدگي هم نشده اند .


اين استاد دانشگاه اظهار داشت : براي نگارش و توليد يک اثر نمايشي بايد ديد در چه قالبي قرار است مفاهيم را به مخاطب منتقل کنيم که پيوندي جهت دار هم با شرايط سياسي و اجتماعي نداشته باشد و هم براي تماشاگر جذابيت ايجاد کند.


اين استاد تئاتر گفت: منکر برخي آثار ارزشمند نمي شوم هر چند اين گروه در اقليتي مرگزا هستند .


اين درحالي است که برخي از صاحب نظران عرصه هنرهاي نمايشي سوء مديريت ، عدم برنامه ريزي مدون ، نبود چشم انداز مشخص ، ضعف مضموني و نگارشي و کم انگيزگي هنرمندان عرصه تئاتر را از جمله مهمترين معضلات عرصه هنر هاي نمايشي خصوصا در حوزه نمايش هاي ديني و مذهبي مي دانند که در صورت کم توجهي در دراز مدت مي تواند دلزدگي مخاطبان از تئاتر خصوصا تئاتر هاي با مضامين ديني و مذهبي را فراهم سازد .


آنها معتقدند اين امر به جهت اهميت بالاي آن در ترويج فرهنگ ايراني - اسلامي جامعه نيازمند آسيب شناسي و دقت نظر بيشتري از سوي مديران تئاتري و اهالي هنر نمايشي کشور است .


بر کسي پوشيده نيست که براي توليد يک اثر نمايشي موفق ،زنجيره اي به هم پيوسته دخيل است و رمز موفقيت يا عدم موفقيت در هر عرصه اي خصوصا در حوزه تئاتر ديني بطور قطع به عناصر متعدد و گوناگوني بستگي دارد که از جميع اين عناصر ،خروجي واحدي حاصل مي شود که همانا توليد هنري يا همان اثر نمايشي است .


توليد يک اثر هنري ،هرگز به يک عنصر بستگي ندارد بلکه زنجيره اي به هم پيوسته در پس هر اثر هنري نهفته است که نبود هر کدام از اين حلقه هاي اتصالي ضربه جبران ناپذيري به کليت توليد هنري وارد مي سازد .


در عرصه تئاتر متن نمايشي ،گروه کارگرداني ،گروه بازيگران و عوامل فني،گريم،نور،موسيقي ، طراحي صحنه ، .... و ديگر دست اندرکاران و عوامل توليد هنري همگي با الهام از مضموني قوي و قابل باور و حرکت در خط سير داستاني مشخص که در يک نمايشنامه وجود دارد، اقدام به توليد تئاتر مي کنند که نبود هر کدام باعث ضعف در پيکره توليد تئاتري است .


اين عده معتقدند براي جذب مخاطب به اثر هنري بيش از هر چيز شناخت سليقه و نياز مخاطب، باور قلبي گروه اجرايي و داشتن متني منسجم به عنوان ملزومات اصلي توليد اثر هنري همواره بايد مد نظر قرار گيرد .


آنها مي گويند آنچه که باعث جذابيت در توليد نمايشي و در دراز مدت منجر به ايجاد کشش به سمت گونه اي خاص از هنر نمايشي مي شود، نگاه تيزهوشانه برنامه ريزان و هنرورزان آن حوزه به مضامين قابل طرح با آگاهي از سليقه مخاطب است.


آنچه که امروزه به عنوان يکي از مهمترين چالش هاي فراروي عرصه تئاتر کشور خصوصا در حوزه تئاتر ديني مطرح است يعني ضعف مضموني و تکنيکي و بطور کلي متون نمايشي خوش ساخت است .


هر چند از اين مسئله نيز نبايد غافل شد که برخي معتقدند از دلايل اصلي دوري مخاطب از اجراي تئاتر هاي ديني و مذهبي بن‌مايه هاي ضعيف آثار است که بهانه حساسيت خط قرمز ها به عنوان يکي از مسائل مطرح شده از سوي اين گروه مطرح مي شود .


در مقابل گروهي نيز معتقدند اينگونه بهانه ها امروزه ديگر نخ نما شده و بيشتر بهانه اي براي گروهي شده است که با طرح اين موضوعات، ضعف هاي تفکري و انديشه اي خود را مخفي مي دارند.


اما آنچه مسلم است در کنار همين بهانه گيران هستند نويسندگان و کارگرداناني که به خوبي و درستي به سراغ اين مضامين رفته و اتفاقا هم در پرداخت داستاني ، مضموني و هم در جذب مخاطب موفق عمل کرده اند .


آنها معتقدند هيچ خط قرمز غير منطقي‌ براي اينگونه تئاترها وجود ندارد و اين تصور بيشتر براي برخي گروه ها و نمايشنامه‌نويسان به صورت دروني و ذهني شکل گرفته است.


در بيان وجه ارتباط دور شدن مخاطبان از تئاترهاي ديني و بهانه نويسندگان به وجود خطوط قرمز دست و پا گير مي توان به اين نکته نيز اشاره کرد که در شرايطي که هر روز شاهد دور شدن مخاطبان از تئاترهاي ديني و در يک کلام آثار نمايشي مذهبي هستيم آيا مضمون ديني که تا پيش از تئاتر شدن با الهام از سرچشمه الهي و بيان ادبي و ساده خود هزاران و ميليون ها انسان را در سايه سار خود غنوده دارد حال چرا وقتي به تئاتر تبديل مي شود باعث دل زدگي مخاطب از صحنه نمايش مي شود ؟ آيا ايراد از نوع پرداخت تئاتري نيست که به محض تئاتري شدن يک مضمون ديني به دليل ضعف تکنيکي درپرداخت نمايشي و تفکري و انديشگي مخاطبان را از سالن نمايش دور مي کند؟


"منوچهر اکبر لو" پژوهشگر و منتقد تئاتر معتقد است به دليل ضعف در پرداخت تکنيکي تئاترها و مشکلات تفکري و انديشگي نويسندگان در حوزه نمايش هاي ديني متاسفانه آنچه تا کنون بيشتر بر صحنه ديده شده است،آيين‌هايي خود ساخته از سوي گروه نمايشي بوده که با عنوان تئاتر معرفي شده اند.
وي مي گويد: مردم همه ساله در ايام ماه محرم به داستان ها و روايات متعدد واقعه عاشورا توجه دارند و سال هاي سال است که واعظين براي آنها وقايع را به زيبا ترين شکل ممکن بازگو مي‌کنند،اما در اين زمينه توقع از تئاتر بسيار بالاتر و متفاوت‌تر از وعظ و حطابه است زيرا تئاتر به جهت مشحصه هاي هنري خود زنده، پويا، ملموس و تعاملي بين نمايشگر و تماشاگر است که به جهت اجرايي بودن تاثيرات مستقيمي بر مخاطب دارد.


اما در اين بين يک نکته حساس و قابل بررسي وجود دارد و آن اختلاف ميان سطح اعتقادات و باورهاي مذهبي بين هنرمندان در رويکرد ايشان به ارائه آثار ديني است که در توليدات هنري آنها به خوبي هويدا است .


سليقه‌ها و تعبيرات نامشخص و تغييرات پي در پي در مديريت تئاتر نيز به عنوان يکي از موانع اساسي ‏در تحقق تئاتر ديني است که باعث تزلزل اعتماد به نفس نمايشگران براي ‏رجوع به مباحث ديني شده است چه آنان نمي‌دانند، آيا مي‌توانند احساس و خلاقيت ‏خود را در امور ديني بيان کنند، يا مي‌بايد تابع دستورات و بايد و نبايدهاي ‏دائما متغير و نظرات دوره‌اي سياست‌گذاران تئاتر باشند.


اين عده به دلايلي که دربالا به آن اشاره شد نزديک ‏شدن به حيطه تئاتر ديني را امري خطير و دست و پاگير مي‌يابند.


به همين دليل بسياري از ‏نمايشگران ديندار و صاحب قريحه‌ ، ترجيح مي‌دهند تا در حيطه‌هاي ديگر، ‏خلاقيت خود را بيازمايند نه در عرصه نمايش هاي ديني و مذهبي با آن همه بايد و نبايد و سيستم هاي نظارتي .


همچنين لازم است، امکانات تکنيکي و تئاتري ما ‏گسترش يابد، تا تخيل و خلاقيت هنري در تئاتر ديني بتواند حقيقت دين را در قالب تئاتري عينيت دهد، و به ‏موضوعات خاص ديني بپردازد و آن ها را آنچنان که براي مخاطبان ‏امروزي باورپذير و مؤثر باشد، نشان دهد .‏


اکبر لو همچنين معتقد است ،مذهب امري فطري است و همين ريشه فطري و قوت و ضعف آن ميان افراد باعث مي‌شود سوژه‌اي بديع و متفاوت در ذهن يک هنرمند شکل گيرد و در ذهن هنرمندي ديگر نه.


وي گفت :متاسفانه امروزه بيش از گذشته در اجراي نمايش‌هاي ديني‌مان دچار شعارزدگي شده‌ايم اين در حالي است که اکنون و به مدد الهام از منابع لايزال الهي، نهاد و باطن هميشه بيدار تماشاگر ايراني آماده پذيرش نکات معنوي و مذهبي در هر قالبي است و چه قالبي بهتر و اثرگذارتر از تئاتر ديني .