برنا:
عصر حاضر به عصر اطلاعات و ارتباطات لقب گرفته و انتقال اطلاعات و برقراري ارتباط جز به مدد تبليغ و رسانه ميسر نيست. ازهمين روست كه تبليغ رگ حياتي دنياي نوين به شمار ميآيد. دنياي امروز را بدون تبليغات نميتوان در نظر آورد. مخاطبان و مردم از پيامهاي تبليغات حتي ياد مي گيرند که چگونه بخوردند، بياشامند، چه لباس هايي بپوشند، درباره يك يا چند موضوع خاص چگونه بيانديشند، براي زندگي خود چگونه برنامه ريزي کنند و... .
در پديده ارتباط سه عنصر فرستنده، گيرنده و خود پيام وجود دارد که توجه به اين هر سه نکته رکن اصلي يک ارتباط خوب و موفق را فراهم مي کند. يکي از انواع پيام ها در عصر کنوني، پيام هاي ديني است که به ويژه کشورهايي که محور حکومت خود را مباني ديني قرار داده اند به اين نوع پيام ها توجه ويژه دارند و بعضاً دشمنان آن کشورها نيز از همين حربه ها براي مبارزه و مقابله بهره مي گيرند.
بديهي است كه در دنياي امروز كه فرهنگها، تمدنها، اديان و تمام اركان هويتساز ملل هدف آماج جهاني شدن قرار گرفته است، براي حفظ اين عناصر و در پي آن صيانت از هويت ملي، بايد از طريق تبليغ تلاش کرد تا هويت فردي و ملي در امان بماند. در اين ميان تبليغ در حوزه دين كه يك ركن اساسي در فرآيند هويتسازي يك ملت و جامعه است بايد مورد مداقه و پژوهش قرار گيرد و راه كارهاي مناسب براي كارآيي بيشتر آن جستجو شود.
تاسيس سازمان تبليغات اسلامي
کشور ما كه يك كشور ديني و با حكومت ديني است، در اين راستا هم مسئولان و هم مردم بر امر تبليغ ديني بسيار تأكيد مي کنند. به عنوان مثال و با توجه به اهميت موضوع، در سال 1360 امام خميني(ره) فرماني مبني بر تاسيس سازماني به نام تبليغات اسلامي صادر کردند و از آن تاريخ تاکنون، هر ساله روزي به نام تبليغ و اطلاع رساني ديني گرامي داشته مي شود.
امام خميني (ره) در اين زمينه فرمودند: «مسئله تبليغات يك امر مهمي است كه مي شود گفت؛ در دنيا در رأس همه امور قرار گرفته است، و مي توان گفت؛ دنيا بر دوش تبليغات است... بايد با تبليغات صحيح، اسلام را آن گونه كه هست به دنيا معرفي نماييد ... توجه داشته باشيد که بالاترين چيزى که مىتواند اين انقلاب را در اين جا به ثمر برساند و در خارج صادر کند، تبليغات است، تبليغات صحيح.»
وظايف دستگاه تبليغات اسلامي
از ابتداي تاسيس وظايفي به عهده اين سازمان گذاشته شده که مي توان به سياست گذاري، برنامه ريزي، هدايت، ساماندهي، پشتيباني و نظارت بر تبليغات ديني - مردمي، زمينه سازي براي يافتن نيروهاي مؤمن و تأسيس تشکل هاي لازم و برنامه ريزي و هماهنگي به منظور تقويت و هدايت مداوم انجمن هاي اسلامي، تلاش در جهت احياء و اشاعه معارف، فرهنگ و تاريخ تشيع از همه راه هاي ممکن با تأکيد بر وحدت تمام مذاهب اسلامي و حراست از آن با همکاري مراجع و نهادهاي ذيربط، تحقيق و بررسي درباره تبليغات سوء و تهاجم فرهنگي دشمنان و شناسايي و تحليل ترفندهاي تبليغي برضد اسلام و انقلاب اسلامي اشاره کرد.
همچنين انجام مطالعات راهبردي و بررسي هاي کاربردي در زمينه نيازهاي فرهنگي گروه هاي مختلف جامعه، به ويژه جوانان و طراحي برنامه ها و شيوه هاي تبليغي نوين و اصلاح و احياي روش هاي سنتي در تبليغات اسلامي، تدوين و انتشار کتب و نشريات مناسب و ضروري، به منظور معرفي فرهنگ و تمدن اسلامي و تبيين مواضع انقلاب اسلامي و انجام پژوهش هاي لازم، به ويژه در زمينه نظام تربيتي و مباني سياسي - اقتصادي و فرهنگي حکومت اسلامي و حمايت از پژوهشگران متعهد و... از ديگر فعاليت هاي اين سازمان است.
آشنايي جوانان با فعاليت هاي ديني
حجت الاسلام «موسوي هوايي» معاون آموزشي و پژوهشي سازمان تبليغات اسلامي درباره عملکرد اين سازمان معتقد است: «سازمان تبليغات اسلامي از ابتداي تاسيس تاکنون سعي در عملي کردن اهداف و وظايف هاي از پيش تعيين شده خود داشته است و هر ساله شاهد رشد و پيشرفت هاي خوبي در پيشبرد اهداف اين سازمان هستيم. خوشبختانه از سال 1381 تاکنون شاهد ارتقاي قابل قبول فعاليت هاي مثبت سازمان در جهت جذب جوانان نسبت به فعاليت هاي ديني بوده ايم و جوانان آرام آرام با اين سازمان و فعاليت هاي آن ارتباط خوب و مثبتي برقرار کرده اند.»
وي مي افزايد: «به طور مثال در دانشگاه ها و مدارس، فعاليت هاي سازنده اي انجام شده و حضور مبلغان اين سازمان با تشکيل NGO ها در دانشگاه به ويژه موثر بوده است. ما براي آموزش طلبه ها و مبلغان خود حتي دروسي مانند روانشناسي و جامعه شناسي را نيز در برنامه هاي آنها گنجانده ايم تا بتوانند به درستي با مخاطب ارتباط برقرار کنند اما ما اعتقاد داريم اين برنامه ها به لحاظ کمي در حد مطلوب نيست زيرا در اين بخش با کمبود بودجه مواجه هستيم و بودجه سازمان براي پيشبرد تمام اهداف و برنامه هاي مورد نظر کافي نيست.»
عملکرد غير حرفه اي در اطلاع رساني
با توجه به رسالت هايي که سازمان تبليغات اسلامي از ابتداي تاسيس تاکنون در انجام اطلاع رساني و تبليغات ديني دارد به نظر در بخش هاي زيادي ضعف وجود دارد که مي توان به عملکرد غير حرفه اي در اطلاع رساني، عدم استفاده از ادبيات و زبان امروز و تبليغات مستقيم، فعاليت موازي و هم عرض دستگاه هاي تبليغي و فرهنگي اشاره کرد.
«ستار هدايت خواه» عضو کميسيون فرهنگي هشتمين دوره مجلس شوراي اسلامي با اشاره به ضعف هايي که در عرصه اطلاع رساني ديني وجود دارد، در اين باره اظهار مي کند: «علي رغم اين که ما شاهد پيشرفت هاي زيادي در زمينه تبليغات ديني هستيم اما با توجه به شرايط فعلي دنيا و هجمه هايي که به جمهوري اسلامي در زمينه مسائل ديني و فرهنگي مي شود و همچنين پيشرفت هاي تکنولوژيکي که در سراسر دنيا اتفاق افتاده است، در زمينه استفاده از ابزارها و شيوه ها براي اطلاع رساني ديني بايد تجديد نظر صورت گيرد. اگر چه در اين زمينه شاهد تحولاتي بوده ايم اما با درنظر گرفتن روند روبه رشد در عرصه اطلاع رساني دنياي امروز، اين فعاليت ها شتاب و حجم بيشتري مي طلبد.»
«لاله افتخاري» نماينده مردم تهران در مجلس نيز در اين باره مي گويد:«تاکنون دستگاه هاي دولتي و نهادهاي مردمي فعاليت هاي خوبي در زمينه تبليغات ديني انجام داده اند اما بايد در اين مورد شرايط زماني، مکاني در نظر گرفته شود. تبليغات بايد به روز باشد و تکنولوژي بايد در خدمت دين قرار بگيرد. اما در حال حاضر امکاناتي که به کار گرفته مي شود، مناسب نيست و بخش کمي از نيازهاي مخاطبان را تامين مي کند.»
با توجه به تاثيرگذاري گسترده نهادهاي ديني و تبليغي ضرورت بازنگري و به روزرساني فعاليت اين نهادها در جامعه امروز ايران بيشتر احساس مي شود.
سازمان ها و نهادهاي مختلفي از جمله رسانه‌ها در راستاي تبليغات ديني فعاليت مي‌كنند ولي هنوز بين اهداف اين تبليغات و نتايج آن در جامعه فاصله زيادي وجود دارد و چنانچه تبليغات ديني به شيوه‌اي صحيح و اصولي انجام شود، نتايج تربيت ديني در سطح جامعه به خوبي بروز و ظهور پيدا مي كند.
مقام معظم رهبري در توصيه اي به دست اندركاران سازمان تبليغات اسلامي فرموده اند: «شما امروز با ابزارها و شيوه‌هاي بسيار پيشرفته دشمن و تبليغات گسترده و امكانات بي‌حد و حصر كه در كينه‌توزي با اسلام و معارضه با بيداري اسلامي به كار مي رود، روبرو هستيد و بايد از توكل و توان مقدس خود و ظرفيت علمي و تبليغي كشور و به خصوص حوزه‌هاي علميه بهره گيريد و وظيفه تاريخي خود را كه بي شك با نصرت الهي و پيروزي حق همراه خواهد بود به بهترين شيوه به انجام رسانيد.»
همکاري هاي دستگاه هاي فرهنگي
تبليغات ديني به شيوه ها و شكل هاي متفاوتي براي نتيجه بخشي بيشتر و بهتر در اذهان عمومي مطرح مي شود. گاه اين تبليغات به شيوه هاي ضمني و محتوايي و گاه به شيوه غيرمستقيم براي تبليغ و ترويج مفاهيم و آموزش ديني با حساسيت و بازتاب هاي منفي رو به رو خواهد شد. براي اين که بتوانيم در اين زمينه ضعف ها را برطرف کرده و به نقاط مثبتي دست پيدا کنيم راهکارهاي زيادي وجود درا که از جمله مي توان به شناسايي نياز مخاطب، به روز کردن اطلاعات مبلغان، تغيير شيوه هاي تبليغ و... اشاره کرد.
«ستار هدايت خواه» در اين باره معتقد است: «ما نبايد بحث اطلاع رساني و تبليغات ديني را منحصر به يک نهاد رسمي خاص کنيم. بايد تمام دستگاه هاي فرهنگي در اين زمينه همکاري کنند که متاسفانه اين گونه نيست. مهم ترين دستگاهي که در اين زمينه مي تواند کمک قابل توجهي داشته باشد، نهاد تعليم و تربيت از جمله دانشگاه ها و مدارس هستند که متاسفانه کاستي هاي زيادي در اين مورد دارند و هنوز تحول جدي ايجاد نشده است.»
وي مي افزايد: «در حال حاضر بسياري از نهادها با يکديگر در زمينه تبليغات ديني موازي کاري مي کنند در صورتي که بايد تمام فعاليت هاي آنها در اين مورد هماهنگ و در يک جهت و هدف مشخص باشد. ما بايد امروز جوانان را متناسب با شرايط روز طوري تربيت کنيم که کارکرد و نقش دين را در سعادت و کمال دنيوي خود هم لمس کنند. و شيريني زندگي دنيوي را در سايه دين به کام جوانان بچشانيم.»
شناخت مخاطب، نخستين گام
«لاله افتخاري» نيز اظهار مي کند:«نخستين گام در جهت تبليغات ديني، شناخت مخاطب و نيازهاي اوست، توجه به زمان و مکان تبليغ نيز يکي ديگر از راهکارهايي است که بايد مورد توجه جدي قرار گيرد. اما در اين بين آشنايي مبلغ با محتواي مطلبي که مي خواهد تبليغ کند، حتي از ساير موارد، مهم تر است. يک مبلغ بايد با مديريت زمان، به کار گيري ابزارهاي مختلف روز و استفاده از تکنولوژي آشنايي داشته باشد تا بتواند در زمينه اطلاع رساني ديني متناسب با سطح سواد و معلومات مخاطب خود پيش رفته و به نتيجه مطلوب دست يابد.»
ايجاد تنوع در اين زمينه يکي از راهکارهاي رفع ضعف هاي موجود و تقويت فعاليت هاي اين حوزه است، يکسان سازي و هماهنگي بين دستگاههاي مخلتف از ديگر ضرورتها براي اثرگذاري تبليغات ديني در سطح جامعه است.
آن چه که در اين ميان حائز اهميت است اين که شيوه ارائه و بيان تبليغات ديني بايد با توجه به شرايط روز و مقتضيات زمان بوده و از تجهيزات و امکانات روز نيز براي فعاليت و عملکرد مطلوب و تأثيرگذار استفاده شود. علاوه بر استفاده از برنامه و ابزار جديد، شيوه تبليغ نيز در تأثيرگذاري بر روي مخاطبان از اهميت بسياري برخوردار است و بايد به نحوي شايسته آن را به فعالان اين عرصه آموزش داد.
ابزار تبليغات تا آنجا مورد توجه و اهميت قرار گرفته است كه بعضي از انديشمندان و صاحبنظران ارتباط شناسي، ابزار پيامرساني را همان پيام خواندهاند. به عبارت ديگر پيامرساني و تبليغات را زماني مفيد و موثر ميدانند كه از ابزارها و ادوات مناسب و مدرن بهره گيرند.
هنر در خدمت تبليغات ديني
گرچه امروزه در جهان از كليه مصنوعات و محصولات صنعتي و غيرصنعتي در جهت ترويج و تزريق پيام و تبليغ و تلقين ارزشهاي فرهنگي و اجتماعي بهرهبرداري شده و اصولاً تميز و تقسيم بندي كامل ابزار تبليغ، كاري بس مشكل است. اما استفاده از هنرهاي مختلف به اعتقاد بسياري شايد يکي از بهترين شيوه هايي باشد که بتوان مخاطبان را با مقوله هاي مختلف ديني آشنا کرد.
ابزارهاي هنري بي شك، رساترين، بليغترين و كارآمدترين ابزار ابلاغ و تبليغ پيام است. هنر در ايران اسلامي يك وسيله و ابزار و از شمار بهترين ها محسوب مي شود و مي توان به شيوه هاي مختلفي در جهت تبليغ مباني ديني از آن بهره گرفت.
