هنر نیوز - فقط 30 درصد از تپه حسنلو کاوش شده است

به گزارش " هنر نیوز "، از پیچ جاده که بگذری و گندم زار ها را رد کنی به تپه ای می رسی بنام "حسنلو "، حسنلو در جنوب غربي درياچه اروميه و شش کيلومتري دشت سلدوز نقده ، یکی از تپه های باستانی آذربایجان غربی است که به دلیل اهمیت استراتژیک، ملی و مذهبی و آثار کشف شده از دوره مانایی ها ، مادها ، هخامنشیان، ساسانیان و دوره اسلامی مورد توجه باستان شناسان غربی و ایرانی بوده و شهرت جهانی دارد. روی تپه که می ایستی درختان قد افراشته به سوی آسمان را می بینی که درمیانشان گندم زارهای چشم نواز، زرینی جام حسنلو را برایت تداعی می کنند . آثار شناسایی شده تپه حسنلو بیانگر این مطلبند که این تپه ده دوره فرهنگی یعنی از حدود 6 هزار سال پیش از میلاد ( از اوایل عصر نوسنگی ، شکل گیری نخستین روستاهای کشاورزی در منطقه ) تا دوران اسلامی را در بر می گیرد . می گویند لایه چهار ب تپه حسنلو ( 1100 تا 800 پ.م ) ، لایه بسیار جالب توجهی است که بنا به دلایل خاص و آتش سوزی مهیب و گسترده ای که در زمان آبادانی آن رخ داده است ، آثار بی شماری از آن کشف شده است . برروی کتیبه ای در "قلاتگاه" در فاصله چند کیلومتری حسنلو ،"اورارتوها " در فاصله زمانی 820 – 810 پ.م به این منطقه حمله و شهرها و آبادی های آن را تصرف کردند . ارگ شهر حسنلو نیز در اثر این حمله براثر آتش سوزی ویران شده است . به نظر می رسد آتش به سرعت همه جا را فرا گرفته و پیش از غارت احتمالی ساختمانهای ارگ فرو ریخته است . به همین دلیل محتویات داخل ساختمانها بویژه اشیا ئی که در طبقه دوم انبار شده دست نخورده باقی مانده اند . بیش از هفت هزار اثر باستانی در حسنلو شناسایی شده و نکته جالب توجه آن است که تا کنون هیچ کتیبه ای از حسنلو بدست نیامده است . اگر به موزه ملی درتهران یا موزه ارومیه سر زده باشی با طیف وسیعی از جواهر آلات ، کاشی های دیواری تزیینی ، ظروف فلزی و سفالی ، یراق اسب و مهرو تسلیحات روبرو می شوی که همه یک برچسب را با خود یدک می کشند یافته شده در تپه "حسنلو" . اشیائی که از جنس مفرغ ، طلا ، نقره ، آهن ، استخوان شیشه ، چوب ، سفال (که برخی دارای لعابند ) و آبی مصری ( خمیر ی به رنگ لاجوردی ) هستند . چندین هزار مهره از جنس صدف ، سنگ ، آبی مصری و کهربا نیز در میان آنها دیده می شود .همچنین قطعات بی شمار عاج که به سبک های مختلف ساخته و پرداخته شده در آثار کشف شده به چشم می خورد . اوج هنرفلزگری بر روی یافته های حسنلو را بر روی اشیاء منحصر به فرد ساخته شده از زر و سیم که در سال 1958 میلادی کشف شده اند باید دید. جام "سیمین" که با اشکال زرکوب صحنه های پیروزی را با تصاویر ی از ارابه ، ارابه ران ، سربازان و اسیران به تصویر کشیده و دیگری جام "زرین "حسنلو که شهرت جهانی دارد . جامی که توسط امام علی محمد ی حسنلویی یک راهنمای میراث فرهنگی کشف شده . کسی که وقتی برای تقدیر در مراسم افتتاحیه نمایشگاه " ارومیه گنجینه ای از هنر و تمدن "به روی سن آمد گرد و غبار پیری بر روی صورتش نشسته بود و دستان لرزانش یارای گرفتن تقدیرنامه را نداشت اما تشویق های بی امان حاضران حکایت از غرور و افتخاری داشت که این پیرمرد با دستان خود برای کشورش رقم زده بود . به صحبت های راهنما گوش می دهی و سر برمی گردانی تا با دیدن محوطه شاید بتوانی لحظه ای زندگی را در آن سوی تاریخ دریابی . شعله های آتش پیچ وتاب خوران ،سرکش و بی رحم دوزخی را رقم زدند شقاوت بار.صدای ناله های آدمیان و اشک هایشان با مرگ گره خورده و آن را تنها گریزگاه قرار داده است .اما امروز بازماندگان این سرزمین ، از آن شعله های روشن سرکش جانی دگر و توانی دگر گرفتند. آنها در زیر خروارها خاک به دنبال چیستی و هستی این سرزمین می گردند . سرزمینی که گنجینه ای از هنرو تمدن را با خود یدک می کشد . برمی گردم و به صحبت های راهنما گوش می دهم . شناسايي و حفاري اين تپه باستاني در سال 1313 صورت گرفت. در طي اين حفاري، تعدادي ظروف سفالي با اشکال متنوع و مختلف به دست آمد.طی بیست سال از سال 1336 تا 1357 کاوش علمي و تخصصي تپه باستاني حسنلو را هيئت حفاري و کاوش مشترک ايراني -آمريکايي آغاز کرد و در اين حفاري و کاوش، از خرابه ها شهر، دژي از زير خاک بيرون آمد . *** جام زرین حسنلو محمد نژادی راهنمای تپه حسنلو مهمترین اثر کشف شده در کنار 7500 اثر بدست آمده از حسنلو را جام زرین حسنلو عنوانمی کند که در سال1338 موقع حفاری بیرون آمده و هم اکنون در موزه ملی ایران نگه داری می شود . وزن اين جام 950 گرم، بلنداي آن 21 سانتيمتر، قطر آن 25 سانتيمتر و محيط لبه آن 61 سانتيمتر است .قدمت اين اثرخيره کننده اي به حدود 800 سال قبل از ميلاد مسيح ( نیمه نخست هزاره اول پ.م ) یعنی حدود سه هزار سال پیش باز می گردد. بر روي بدنه اين جام معروف، نقش هاي بسياري حک شده است که احتمالا داستان حماسي را روايت مي کنند. به یاد جام حسنلو در موزه ملی تهران می افتم در آنجا راهنمای موزه ایران باستان می گفت : «در تپه حسنلو کاخی وجود داشته که در اثر تهاجم دشمن دچار آتش سوزی شده سه نفر نگهبان برای حفاظت از این جام قصد خروج آن از کاخ را داشتند که یکی از آنها در اثر اصابت تیری به او که از بدنش گذشته و به جام هم اصابت کرده می میرد . جای این تیر روی جام به وضوح با سوراخی که در جام دیده می شود قابل شناسایی است . بعد از آن آوار روی هر سه آنها می ریزد و همانجا دفن می شوند باستان شناسان جام را زیرجسد فرد تیر خورده پیدا می کنند .در اطراف او دو جسد دیگر نیزوجود داشته است . » این جام به لحاظ هنری بسیار قابل توجه است و بر روی آن صحنه های قهرمانی ، حیوانات ، ایزدان و ایزدبانوان نقش بسته است . گفته می شود برروی جام افسانه ای در قالب این صحنه ها نقل شده و شمایل فراوان آن در واقع بخشهای مختلف این افسانه را تداعی می کند . کارشناس موزه ملی ایران می گفت : «تصویر بالایی این جام سه ایزد را نشان می دهد. ایزد هوا که بوسیله یک گاو حمل می شود . پشت سر آن ایزد خورشید که بوسیله قرص خورشید روی کلاهش قابل شناسایی است و ایزد زمین که شاخ دارد . نکته جالب آنکه فقط ایزد هوا با گاو حمل می شود و ایزد خورشید و زمین بوسیله اسب کشیده می شوند . جلو ایزد هوا شخصی ایستاده که احتمالا چیزی در دست دارد و پشت سر این شخص چند حیوان که گمان می رود برای نذری و قربانی ایزدان آورده شده ،قرار دارد. قسمت بالایی این اثر به صورت لوله ای به سمت بیرون برگشته . در قسمت زیرین جام هم اسطوره های دیگری وجود دارد . تمام این تصاویر گاهی به صورت سه ردیف نامنظم دیده می شود . » ***محوطه باستانی محمدنژادی راهنمای تپه حسنلو می گوید : « محوطه باستانی در ضلع غربی سه ورودی اصلی برای پیاده رو ها و ارابه ها داشته از قسمت ورودی که به سمت شرق جلو می آییم به حیاط بالا می رسیم. بعد از حیاط بالا توسط دو دروازه وارد حیاط اصلی و حیاط پایین می شویم . در قسمت شمالی حیاط پایین و اصلی سه پایه ستون از جنس آجر خشتی ودیده می شود که روی پی های سنگی ساخته شده که از حاکمان و افراد نامی به جای مانده و از سویی دیگر بنا بر نظری احتمال دارد دروازه های شمالی در همین قسمت شکل گرفته باشند .ضلع جنوبی حیاط پایین نیز تخته سنگی وجود دارد که به عنوان قربانگاه از آن استفاده می شده از قسمت جنوبی محوطه معبد دیده می شود که توسط دو دالان می توان به آن راه یافت این دالانها محل نگه داری نذورات و هدایا بوده اند و در محوطه معبد مراسم مذهبی انجام می شده است. *** پس از نیم قرن از کف تپه حسنلو فقط 30 درصد آن حفاری شده است ! تپه حسنلو و حریم اطراف آن حدود 25 هکتار است و حدود 3000 متر مربع یعنی حدود 30 درصد از خود محوطه مورد کاوش قرار گرفته است . علیزاده مديركل ميراث فرهنگي و گردشگري آذربايجان غربي در پاسخ به پرسشی درباره‌ي وضعيت تپه حسنلو، اقداماتي كه در اين تپه انجام شده و اینکه چرا طی سال های گذشته فقط 30 درصد از اين محوطه كاوش و بررسي شده است، گفت: در دو سال گذشته اقداماتي براي تپه حسنلو انجام داده‌ايم لايه‌نگاري‌هايي در اين تپه انجام شده و قبلا يك برنامه‌ي كاري 20 ساله در محوطه بوده است. همچنين تا كنون 19 جلد كتاب در اين زمينه ترجمه و به چاپ رسيده‌اند و 9 جلد نيز در دست ترجمه هستند. از نظر هيات مشترك باستان‌شناسي آن زمان (آمريكا و ايران) كار كاوش در 30 سال گذشته به پايان رسيده بود. اما بعدا نظريات متعدد باستان‌شناسي مطرح شد و باستان شناسان ايراني نظرياتي را در زمينه‌ي نياز لايه‌نگاري مجدد در اين تپه مطرح كردند تا بالاخره يكي از باستان‌شناسان با ارائه‌ي مقاله‌اي در اين زمينه و گرفتن مجوز كاوش در تپه حسنلو، از 20 تير ماه امسال كار كاوش را آغاز كرد كه تا پايان شهريور ماه اين بازنگري ادامه دارد. *** آیا در حریم حسنلو ساخت وساز می شود ؟ به اطراف تپه که نگاه می کنی ساخت وسازهایی در عرصه وحریم تپه توجهت را جلب می کند .محمد نژادی در پاسخ به این پرسش که چرا اطراف تپه حسنلو ساخت و ساز انجام شده می گوید : « شاید قبلا به این موضوع توجهی نشده اما از سال 1381 که به طور رسمی این تپه توسط سازمان میراث فرهنگی افتتاح شده عرصه و حریم کاملا مشخص و ساخت و ساز در این عرصه ممنوع اعلام شده است.همچنین میراث فرهنگی در نظر دارد قسمتهای ساخته شده که در عرصه و حریم قرار دارند از مردم خریداری کند . » *** دیواره های محوطه هر ساله مرمت می شوند محمدنژادی درباره دیواره های محوطه و چرایی عدم استفاده از سرپوش برای حفاظت قسمتهای کشف شده و مرمت شده می گوید : «تقریبا هر سال در تابستان برای حفظ آثار از جمله حفاظت دیواره ها و ازبین نرفتن اقدامات مرمتی مثل حفظت دیواره ها با گل و کاه انجام می شوند . البته به دلیل آنکه هنوز مرمت و کاوش های باستانشناسی در این منطقه به پایان نرسیده استفاده از سرپوش و سایبان حفاظتی امکان پذیرنیست.»