هنر نیوز - مقبره سه گنبد یادگاری از دوره سلجوقی

گزارش هنرنیوز از اثزتاریخی سه گنبدآذربایجان غربی

به گزارش " هنرنیوز " ، در جنوب شرق شهر ارومیه مقبره ای بنام " سه گنبد " وجود دارد . از کنار چمن ها می گذریم و به سنگفرش های اطراف سه گنبد نزدیک می شویم . بنایی شبیه آرامگاهی آجری با قوس کم نمایان می شود. این بنا متعلق به دوره سلجوقیان و حکومت اتابکان در آذربایجان است . گفته می شود در اطراف آن قبرهای زیادی وجود داشته که به نظر می رسد به خاطر ارزش معنوی این مکان افراد در اینجا دفن شده اند .بنای سه گنبد متعلق به دوره سلجوقی و حکومت اتابکان در آذربایجان است . اگر خوب به کتیبه بالای سر در ورودی و کتیبه های دوطرف نگاه کنیم نام سازنده و بانی بنا و تاریخ ساخت آن دیده می شود . سه کتيبه به خط کوفى است که آن را از سنگ تراشيده‌اند و در پايان کتيبه، محرم سال ۵۸۰ هجرى خوانده مى‌شود. این بنا با شماره 242 به ثبت رسیده است .
ساختمان فعلى دو طبقه است و در چهار سمت آن دريچه‌هايى وجود دارد. طبقهٔ اول به نام سردابه که داراى پوششى قوس‌دار است و بدين وسيله از طبقهٔ دوم مجزا مى‌شود. درب کوچک طبقهٔ اول ۱/۷۰ متر ارتفاع دارد. طبقهٔ دوم که اطاق مقبره خوانده مى‌شود داراى درى به ارتفاع ۲/۵۰ متر است. به عبارت ديگر، بناى استوانه‌اى شکل مدور داراى دخمه‌ايست که قسمت فوقانى آن را به وسيلهٔ آجر تبديل به بنايى شامل اطاق مقبره کرده‌اند و مدخل آن در يک قالب معمارى پر نقش و نگار محاط شده و در بدنهٔ استوانه‌اى برج تعبيه شده است؛ درگاه ورودى آن در ميان طاق‌هاى سطحى واقع شده و از لحاظ معمارى زينت خاصى به آن بخشيده است. مصالح قسمت تحتانى از سنگ و قسمت فوقانى آن از آجر است.
درواقع این بنا از دو بخش سرداب یا محل مدفن و شیون گاه یا معبد تشکیل شده و دو ورودی مستقل دارد. شکل آن از بیرون مدور و از داخل چهار گوش است و دو روزنه در شرق و غرب آن دیده می شود.
سه گنبد با مقرنس، گره بندی و کتیبه های کوفی مزین شده و در نگارش خطوط آن از سنگ های کوچک استفاده کرده اند. به نظر می رسد قبوری داخل اين بنا وجود دارد و برای پوشاندن اين قبور از طاق آجری استفاده شده است .
قدمت آن به سال 540 هجری قمری از می گردد و به دستور شیشقاط المظفری یکی از امیران محلی سلجوقی و توسط شخصی به نام ابومنصور ساخته شده .بنا شبیه مزارهای قدیمی شهر مراغه است.
وقتی از راهنما دلیل نام گذاری این مکان را جویا می شویم، در پاسخ می گوید: « برای وجه تسمیه "سه گنبد" دلایل زیادی آورده اند .از جمله برخی معتقدند شايد برج دوطبقه در گذشته سه طبقه بوده و به مرور زمان از بين رفته و شايد هم در يك محوطه وسيع سه باب گنبد وجود داشته كه تنها يكی از آنها باقی مانده است . گروهی دیگرمعتقدند که دو بنای دیگر نیز در مجاورت روستائی بنام چهریق از دهستانهای شهرستان سلماس وجود داشته که مجموعه سه بنا را در قدیم "سه گنبد" می نامیدند. بنا به عقيده ی بعضی از مورخين اين بنا آتشکده زرتشتيان بوده که بعد از حمله اعراب به ايران در دوره ساسانیان و نفوذ آنان در آذربايجان به تدریج ازبین رفته و جای آن این بنا ساخته شده است . دلایلی که این مورخان ارائه می دهند آن است که این بنا در سه طبقه و شبیه دوره ساسانی ساخته شده که دو طبقه اصلی آن سردابه و طبقه دوم محل عبادت بوده که بر روی گنبد اصلی، گنبد کوچکتری قرار داشته که این بنا را به سه گنبد تبدیل کرده است. همچنین دلایلی که احتمال می دهند این بنا از دوره ساسانی است یک پلکانی بودن ورودیه محل عبادتگاه است که در بناهای اسلامی دیده نشده است. دلیل دیگر احتمال وجود آتش در طبقه سوم و آخرین دلیل اثر دست معمار زن است که در بناهای اسلامی به ندرت چنین چیزی دیده می شود. معمولا در زمان ساسانی معماران اثر دست خودشان را مثل یک امضا در جایی که بنا می کردند،به جا می گذاشتند.البته دو اثر دست مردانه هم در این بنای وجود دارد. به هرحال در دوره سلجوقیان این نوع بنا ها رواج پیدا کرده و در بعضی از شهر ها هم نمونه های باقی مانده آن موجود است . در دوره ایلخانی هم نمونه های دیگری ساخته شده اند .همچنین گروهی نیز احتمال برج دیده بانی بودن این بنا را مطرح می کنند که مستند نیست اما با توجه به اين كه طبق شنیده ها در سالهای 48 تا 51 هنگام خاكبرداری كف اطراف مقبره ، قبرهای زیادی کشف شده و با توجه به اینکه از نظر معماری شباهت زیادی بين برج سه گنبد با مقابر قرن ششم، به چشم مي خورد، بنابراین بیشتر به نظرمی رسد که این مکان یک مقبره باشد. »

مریم اطیابی